Bạn biết gì về đám mây nhân sự?

Ẩn trong “hang động” của mình – một căn phòng chất đầy hộp các-tông tại Rhode Island, Set Sar kiếm tiền bằng cách cho phép một công ty theo dõi các chuyển động nhỏ nhất của mắt mình thông qua webcam máy tính.

Cách đó 10,000 dặm, Adi Nagara ngồi trong phòng ngủ lắp máy lạnh ở Jakarta để tìm kiếm thông tin về một ngành ở Indonesia cho một hãng tư vấn. Dù làm những công việc khác nhau từ những vị trí địa lý khác nhau trên thế giới, nhưng cả hai đều kết nối với Internet. Và họ chính là những thành viên của “đám mây nhân lực” (human cloud).

Các doanh nghiệp sử dụng lao động đang bắt đầu nhìn nhận đám mây nhân lực như là một cách thức mới để tạo ra hiệu quả trong việc làm. Các công việc của dân cổ cồn trắng bị cắt thành hàng trăm dự án nhỏ lẻ, sau đó phân tán thành một “đám mây” ảo cho những ai sẵn sàng làm việc từ bất cứ nơi nào trên thế giới, miễn là họ có kết nối với Internet.

Một trong những nhiệm vụ này đơn giản là tìm số điện thoại trên mạng, gõ dữ liệu vào bảng tính hoặc xem một đoạn video trong khi một webcam sẽ theo dõi cử động mắt của bạn. Những nhiệm vụ phức tạp khác có thể là viết một đoạn mã hoặc hoàn thành một dự án tư vấn ngắn hạn.

Chỉ có một điều thống nhất với hình thức lao động này: đây không phải là việc làm mà là tác vụ, dự án được thực hiện từ xa và theo yêu cầu của những người lao động độc lập. Phần lớn các tác vụ này đều được tách từ các công việc của dân cổ cồn trắng. Theo một báo cáo mới đây của Staffing Industry Analysts, năm ngoái, các doanh nghiệp sử dụng lao động chi khoảng 2.8-3.7 tỷ đô-la Mỹ trên toàn cầu để thanh toán cho người lao động và các platform trực tuyến – công cụ đóng vai trò trung gian trong đám mây nhân sự.

Đối với những ai vận hành platform và những người khác tin rằng chúng ta đang ở trước ngưỡng cửa của một cuộc cách mạng việc làm linh hoạt, đám mây nhân sự hứa hẹn loại bỏ tình trạng thiếu kỹ năng, giảm bớt nạn thất nghiệp và tạo ra một chế độ nhân tài toàn cầu, nơi người lao động được tưởng thưởng bởi kết quả làm việc của họ, bất kể vị trí địa lý, nền tảng giáo dục, giới tính hay sắc tộc. Một số thậm chí còn nói rằng nó có thể đưa chúng ta trở lại thời kỳ của các ngành tiểu thủ công, trước khi chúng ta đổ xô vào các nhà máy, văn phòng và mất quyền kiểm soát công việc của mình.

“Những gì chúng ta nhìn thấy ngày nay là mối tương quan giữa việc nắm quyền sở hữu của mọi người so với các phương tiện sản xuất, bởi vì bạn chỉ cần một chiếc máy tính, bộ não của bạn và wifi để kết nối và làm việc”, Denis Pennel, Giám đốc điều hành của Ciett,  tổ chức vận động hành lang quốc tế cho các hãng môi giới việc làm tư nhân, nói.

Những người phản đối trào lưu này nói về các công nhân chán đời bên dây chuyền sản xuất chứ không phải những nghệ nhân hạnh phúc. Trong đám mây nhân sự, họ nhìn thấy những bộn bề của các công xưởng ảo không kiểm soát, hiện tượng biến công việc dịch vụ thành các bộ phận cấu thành nó, khiến cho mọi người cạnh tranh nhau trong một cuộc đua ở quy mô toàn cầu. “Nó khiến cho bộ phận sản xuất đinh ghim trong lý thuyết nổi tiếng về lao động của Adam Smith trở nên khiêm tốn,” Guy Standing, học giả và là tác giả của nhiều cuốn sách về lao động thời vụ (precariat) và sự gia tăng của các công việc không ổn định, cho biết.Hoặc đám mây nhân sự mang tính chất không tưởng, hoặc sự lạc vị sẽ phụ thuộc ít nhất là ở vị trí trong hệ thống phân cấp của nó mà bạn tìm thấy.

Sar tham gia vào đám mây nhân sự thông qua Mechanical Turk, một trang web được điều hành bởi nhà bán lẻ trực tuyến Amazon, nơi người yêu cầu sẽ trả tiền cho Turker để đơn vị này thực hiện các tác vụ nhỏ đơn giản – những công đoạn mà con người vẫn có lợi thế hơn so với máy tính, chẳng hạn như sao chép các clip âm thanh, điền thông tin vào các bản điều tra hoặc tag ảnh với các từ khóa có liên quan. Tên gọi Mechanical Turk liên quan đến một loại máy chơi cờ từ thế kỷ thứ 18, thứ đã lừa người xem tin rằng đó là một cỗ máy tự động, trong khi trên thực tế là có một người ẩn mình bên trong.Với tagline cho platform này là “trí tuệ nhân tạo nhân tạo”, Amazon gọi các công việc này là “các công việc đòi hỏi trí tuệ con người” (Human intelligence tasks – HIT).

Vào một ngày đẹp trời, Sar sẽ kiếm được khoảng $5 đến $7 một giờ bằng cách làm các công việc HIT này khi rảnh rỗi (bởi anh đang làm toàn thời gian cho một công ty). Nhưng sau khi Amazon tăng lệ phí lên 20% so với những gì họ phải trả cho nhân viên cơ hữu của mình, ông nói HIT đang dần trở nên vô vị. “Giờ đây, chúng tôi phải cạnh tranh với các công nhân khác để có được các công việc HIT tốt”. Gần đây, anh đã tìm thấy Sticky Crowd, một platform mới với các video/trang web và sử dụng webcam để theo dõi chính xác những gì mà Sar để mắt đến cũng như những gì mà anh bỏ qua. Đây quả là nguồn thông tin hữu ích cho các nhà quảng cáo.

Hẳn nhiên, mức phí chi trả cho anh cũng cao hơn: một đô-la cho mỗi 2-3 phút theo dõi mắt nhìn của người dùng..Không phải tất cả các công việc đều mang tính vị lai. Hãy thử lấy ví dụ là các tổng đài dịch vụ khách hàng đám mây – những đơn vị với nhiều đại lý độc lập gồm những người làm việc tại nhà, chi trả tiền điện thoại/Internet, và chỉ được trả tiền khi họ thực sự thực hiện cuộc gọi. Mức phí cho thời gian nói chuyện tại một tổng đài dịch vụ khách hàng đám mây quy mô lớn là $0,25/ phút, mặc dù một số khách hàng cũng đề xuất chế độ hoa hồng bán hàng.Hệ thống phân cấp cao hơn là các platform như Upwork, Freelancer People per House, nơi đăng tải thông tin về các công việc đòi hỏi kỹ năng tay nghề cao như copywriting, IT và thiết kế. Năm ngoái, Upwork, một giao diện ra đời năm ngoái như là kết quả của việc hợp nhất hai platform lớn, giờ đây được xem như gã khổng lồ trong lĩnh vực đám mây nhân sự với khả năng xử lý khoảng 1 tỉ đô-la mà các đơn vị sử dụng lao động chi trả cho nhân viên (họ được cắt 10% hoa hồng).

Công ty này mất 10 năm để đạt mức 1 tỉ đô-la, nhưng ước tính sẽ đạt mức $10 tỷ trong sáu năm tới. “Để có được điều đó, chúng tôi phải mất một thời gian dài ban đầu,” Stephane Kasriel, giám đốc điều hành của Upwork, nói. “Đôi khi, nó chạm tới điểm bùng phát và sẽ trở thành chủ đạo.”Một số trang web mời người lao động đấu thầu cho các công việc được đề xuất – xác định mức độ nhanh chóng cũng như mức giá cho công việc mà họ có thể thực hiện. Nhiều trang khác chào các gói chi trả theo giờ. Trong hầu hết các trường hợp, chủ sử dụng lao động và người lao động thực hiện việc xếp hạng sao cho nhau sau khi hoàn thành một tác vụ, giống như trên eBay hoặc Airbnb, cho phép họ tạo dựng một hồ sơ theo dõi.

Danh tiếng là yếu tố rất quan trọng: các platform đám mây nhân sự biết họ cần phải liên kết chủ sử dụng lao động với người lao động xuất sắc để khuyến khích khách hàng quay lại, vì thế, rất nhiều trang bắt đầu sử dụng các thuật toán dữ liệu lớn để đưa ra đề xuất về một hợp đồng công việc cụ thể cho một người lao động cụ thể. People per Hour thiết lập SuperTasker, trang web con sử dụng một nhóm nhỏ những người lao động được sàng lọc trước đó để thực thi các tác vụ cố định trong một thời gian nhất định với một mức giá cố định: ví dụ, một bài 400 từ trên blog giao trong ba tiếng đồng hồ có giá $45. Xenios Thrasyvoulou , người sáng lập công ty, gọi đây là “SKU cho công việc”. (SKU là tên viết tắt của đơn vị phân loại hàng hoá tồn kho).

Tuy nhiên, nằm ở tầng trên cùng của hệ thống phân cấp đám mây nhân sự, “tiêu chuẩn hóa” là một từ thô bỉ. “Đó không phải là hàng hoá – khách hàng không chọn về giá cả”, Daniel Callaghan, giám đốc điều hành của MBA & Company có trụ sở tại Anh, nói. Cũng giống như đối thủ HourlyNerd có trụ sở ở Mỹ, platform của anh kết nối các công ty với “chuyên gia tư vấn theo yêu cầu”. Các trang web chuyên ngành khác bao gồm Topcoder cho các lập trình viên máy tính và Upcounsel dành cho giới luật sư.

Các chuyên gia tư vấn về platform của MBA tính phí từ £250- £4,800 mỗi ngày (sau đó MBA tính thêm mức phí 20%). Nagara là một trong những chuyên gia tư vấn của platform, từng làm việc cho ngân hàng đầu tư Australia Macquarie nhưng chuyển đến Indonesia vì lý do gia đình. Anh cho rằng mình kiếm được nhiều tiền hơn từ mức phí tư vấn thường nhật của mình so với việc làm công ăn lương toàn thời gian, dù đã đánh đổi sự an toàn và các lợi ích, một thoả hiệp mà cha mẹ anh có thể không hiểu. “Họ đã gắn bó  với một công ty trong nhiều thập kỷ, do đó, khi thấy tôi thường xuyên thất nghiệp, họ luôn lo lắng cho tôi và nghĩ rằng tôi là một kẻ thất bại!”

Cơ hội và chi phí

Trong khi phần lớn người lao động trên các trang web chuyên ngành là người trẻ đang muốn chạy trốn khỏi áp lực công việc trong các công ty, tập đoàn hoặc tăng thêm thu nhập thì những người khác đang tận dụng giá trị của vòng đời kiến thức. NASA, cơ quan hàng không và vũ trụ Hoa Kỳ, đã có lần đăng tải thông tin với thách thức tìm kiếm một thuật toán có khả năng dự đoán ánh sáng mặt trời: người chiến thắng (người sẽ được Nasa trả $20,000) là một kỹ sư tần số vô tuyến đã về hưu.

Bản đồ đám mây: Chủ sử dụng lao động chia nhỏ các công việc cổ cồn trắng và phân bổ các mảng công việc này cho người lao động ảo. Sarah O’Connor đặt ra câu hỏi liệu điều này có tạo ra một chế độ nhân tài toàn cầu hoặc châm ngòi cho một cuộc chạy đua hay không. Không khó để nhận ra tiềm năng của đám mây nhân sự đối với chủ sử dụng lao động, những đơn vị thường xuyên phàn nàn về tình trạng thiếu hụt kỹ năng và lao động nhập cư có tay nghề cao.

Callaghan nói rằng đám mây nhân sự sẽ giúp loại bỏ các vấn đề trên. “Giờ đây, bạn có thể nhận bất cứ ai mình muốn, bất kể khi nào bạn muốn, và theo cách thức chính xác như mong muốn,” ông nói. “Và bởi họ không phải là nhân viên nên bạn không phải đối phó với rắc rối cũng như luật định lao động.”

Điều này đặc biệt hữu ích cho các doanh nghiệp start-up đang trên đà phát triển nhanh chóng. Dom Bracher, nhà sáng lập 22 tuổi của Tapdaq, một công ty tiếp thị di động có trụ sở tại Vương quốc Anh, sử dụng các chuyên gia phát triển và thiết kế web ở Bắc và Trung Âu. “Bạn không cần một ai đó ở trong cùng một thành phố như mình,” ông nói.

Susan Lund, giám đốc McKinsey Global Institute, cho biết đám mây nhân sự có thể hoàn thiện tính di động của mạng xã hội, vì nó cho phép mọi người tích lũy bằng chứng cụ thể về khả năng của họ mà không cần quan tâm đến bằng cấp chính thức hay sơ yếu lý lịch.

Hệ quả khác của việc chuyển công việc sang hình thức trực tuyến là ngày càng có nhiều người thích sự tự do, không gò bó. Một sự thật là người lao động ở những nơi có chi phí sinh hoạt thấp có thể làm giảm bớt số lượng các đồng nghiệp của họ ở các nước có chi phí cao hơn. “Có thể có ai đó ở Gothenburg đang cạnh tranh với một ai đó ở Dakar”, Giáo sư Standing nói .

Nhiều công việc IT và các tổng đài chăm sóc khách hàng đã được chuyển ra ngoài gia công tại các quốc gia như Ấn Độ, tuy nhiên, giáo sư Standing tin rằng làn sóng “silent offshoring” tiếp theo sẽ tàn phá nhiều hơn đối với tiền lương cũng như điều kiện ở các nước phát triển.

Thật khó để kiểm tra giả thuyết này, vì hầu hết các platform đám mây nhân sự đều không được liệt kê và chỉ tiết lộ dữ liệu của họ một cách có chọn lọc. Tuy nhiên, rất nhiều công việc dường như bị hút sang các quốc gia có chi phí thấp với lực lượng lao động có tay nghề: thị trường lớn nhất của Upwork sau Mỹ nếu xét về thu nhập của người lao động là Ấn Độ, Philippines, Ukraine và Pakistan.

Tuy nhiên, Sar và Nagara là bằng chứng cho thấy rằng, bức tranh này khá phức tạp: công việc được trả lương thấp không phải lúc nào cũng dạt về phương đông và công việc được trả lương cao không phải lúc nào cũng dạt về phương tây.

Nhà thầu hay nhân viên?

Có lẽ vấn đề gai góc nhất của tất cả đám mây nhân sự là vấn đề đã từng là rào cản Uber, một ứng dụng tắc-xi: khi nào thì một người lao động độc lập thực sự được coi là một nhân viên?

Nhưng các luật sư và người lao động đang thách thức họ: năm ngoái, một platform theo hình thức đám mây nhân sự có tên gọi Crowdflower đã đề xuất hơn $500,000 để giải quyết một vụ kiện thay mặt tập thể (class action lawsuit) ở Mỹ từ các công nhân, những người đã từng là “nhân viên” thực thụ và do đó bị nợ tiền lương tối thiểu.

Hệ thống pháp luật của hầu hết các nước đang đấu tranh để bắt kịp các hình thức công ăn việc làm mới. “Trong những thỏa thuận này, thực sự có nhiều hơn một ông chủ – luật pháp không thể đánh vật với những điều như thế này,” Jeremias Prassl, một giáo sư luật tại trường đại học Oxford, cho biết.

Jonas Prising, giám đốc điều hành của ManpowerGroup, một công ty môi giới việc làm, dự đoán các nhà hoạch định chính sách sẽ áp đặt nhiều quy định hơn đối với các  platform mới. “Ai là người quan tâm đến các cá nhân? Ai là người tạo ra sự an toàn về khía cạnh thuế má và an sinh xã hội? Ai là người đang làm các công việc “nhập nhèm”, ai là người nộp những khoản thuế ‘trời ơi đất hỡi’, độ tuổi của những người làm các công việc không ai biết là như thế nào,” ông nói “.

Có thể đây là sự so sánh khập khiễng giữa công việc theo hình thức đám mây nhân sự bấp bênh và công việc truyền thống “an toàn”, đặc biệt là những công việc ở nấc thang dưới cùng của bậc thang kinh tế.

Sar đang có một công việc ổn định trong một công ty chuyên về kho bãi, nhưng cũng giống như nhiều người lao động được trả lương thấp ở các nước đang phát triển, ông không được hưởng quyền lợi và sự bảo vệ của pháp luật. Anh được tuyển dụng bình thường bởi một công ty môi giới việc làm, điều này có nghĩa là anh có thể bị sa thải tại chỗ và không đủ điều kiện để tận hưởng nhiều quyền lợi. Tại công ty kho bãi, anh đeo một chiếc tai nghe có tên gọi là “The Jennifer unit” – một robot gắn vào tai có khả năng nói với anh ta những hạng mục công việc phải làm đồng thời theo dõi hiệu suất làm việc cũng như thời gian nghỉ ngơi của anh.

Chủ sử dụng lao động theo hình thức đám mây nhân sự có thể không phải chi trả nhiều, và hình thức này có thể đơn điệu, nhưng nó mang lại cho bạn cảm giác về sự kiểm soát. “Lớn lên theo năm tháng, tôi luôn là kẻ làm công ăn lương cho người khác. Bạn đang bị đối xử như một con số chứ không phải là một con người”, anh nói.

Nhưng công việc của anh theo hình thức đám mây nhân sự lại khác. “Tôi có thể dừng bất cứ khi nào mình muốn. Tôi có thể nghỉ ngơi, hoặc tận hưởng món ăn mà mình thích,” anh nói. “Ý nghĩ mình là ông chủ của bản thân là những gì thực sự thu hút tôi.”